Cuộc sống chông chênh giữa hy vọng và tuyệt vọng của người tị nạn Syria ở Thổ Nhĩ Kỳ

“Cháu không thích thức ăn Syria, cháu thích thức ăn Thổ Nhĩ Kỳ”, Abd Almajed, một cậu bé 6 tuổi người Syria nói với một nụ cười hồn nhiên. Cậu bé tị nạn người Syria này dường như đã thích nghi tốt với cuộc sống mới ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Cậu bé Abd và gia đình đã bỏ chạy sang Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 2012 sau khi ngôi nhà của họ ở Idlib, Syria bị trúng bom trong một cuộc không kích khiến cha và chị gái của cậu thiệt mạng. Mẹ và anh trai của Abd tuy sống sót những đã bị thương nặng và phải điều trị trong hai tháng.

Lúc đó Abd Almajed chỉ mới hai tuổi, cậu bé đã được cứu thoát một cách thần kỳ mà không hề bị thương. Đó là nhờ một chiếc thìa mà cậu bé cầm trong tay.

Mẹ của Abd là bà Ahdaab (họ của bà được giấu vì lý do an toàn) nói : “Lúc đó là 7 giờ sáng, tôi đang chuẩn bị bữa sáng cho lũ trẻ. Chúng tôi nghe thấy âm thanh của những chiếc máy bay chiến đấu của chính phủ bay ngang qua thị trấn. Rất nhanh sau đó, máy bay bắt đầu thả bom”.

Toàn bộ ngôi nhà của họ bị sập khi bị trúng một quả bom. Họ đã bị mắc kẹt dưới đống đổ nát trong một vài giờ cho đến khi một đội cứu hộ đến.

“Khi đội cứu hộ đang tìm kiếm, họ nghe thấy một tiếng động lạ. Là do Abd Almajed đã đập chiếc thìa vào một miếng kim loại dưới đống đổ nát. Nhờ vậy, đội cứu hộ đã tìm thấy Abd và mẹ của cậu”, theo lời kể của bà ngoại của Abd, người đã sống ở Aleppo vào thời điểm đó. Bà cũng đã chạy thoát được sang Thổ Nhĩ Kỳ với các thành viên khác trong gia đình.

Sau khi bà Ahdaab, mẹ của Abd hồi phục, họ đã chạy đến Mersin – một thành phố ven biển ở Thổ Nhĩ Kỳ.  Abd và mẹ của cậu hiện đang sống với bà ngoại và sáu người thân khác trong một căn nhà nhỏ ở một quận nghèo của Mersin.

“Cháu nói được tiếng Thổ Nhĩ Kỳ và tiếng Ả Rập”, cậu bé Abd Almajed tự hào nói. Abd hiện đang học ở một trường học của Thổ Nhĩ Kỳ gần đó. “Cháu yêu trường học và bạn bè của cháu”, cậu nói.

Trung tâm giáo dục tạm thời Mezitli nơi có chương trình học bằng tiếng Ả Rập. Ảnh chụp ngày 23 tháng 12 năm 2015 tại Mersin, Thổ Nhĩ Kỳ. (Nguồn: Emel Akan / Epoch Times)

Trong khi cậu bé Abd Almajed có thể nhanh chóng phục hồi tinh thần sau thảm họa, mẹ cậu, bà Ahdaab và những người thân khác vẫn đang chịu đựng những thương tổn của chiến tranh.

“Mỗi đêm khi tôi ngả đầu xuống gối, tôi lại nghe thấy tiếng rít ầm ĩ của tên lửa. Sau đó, tôi nhìn thấy ngôi nhà mình sụp đổ. Hằng đêm điều đó cứ lặp đi lặp lại đều như vậy”, bà Ahdab nói với đôi mắt ngấn lệ.

Mặc dù gia đình bà cảm thấy an toàn khi ở Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng họ phải đối mặt với một thách thức khác – sự nghèo khổ.

“Tất cả mọi người trong ngôi nhà này đều buồn khổ. Chúng tôi bị sụt cân”, bà Ahdaab nói.

Anh trai của bà hiện đang sống cùng với gia đình bà và ông chăm lo cho cả gia đình. Ông có bằng đại học và kiếm được 800 Lira (đơn vị tiền Thổ Nhĩ Kỳ, tương đương với 275 USD) mỗi tháng. Họ chi 185 đô la cho tiền thuê nhà và các chi phí sinh hoạt. “Các chị em và em trai của tôi vẫn đang tìm việc làm. Nhưng họ cũng đang phải vật lộn mưu sinh”, bà Ahdaab nói.

Dần mất hi vọng và sự nghèo khổ gia tăng

Rất khó để một người Syria có thể tìm được việc làm ở Thổ Nhĩ Kỳ. Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ không sẵn lòng chấp thuận tình trạng tị nạn của người Syria , đây là lý do chính khiến nhiều người Syria di cư tới châu Âu.

“Sau 5 năm, những người tị nạn Syria ở Thổ Nhĩ Kỳ – 80% trong số đó sống ngoài các trại tị nạn – đã cạn kiệt tài lực. Về mặt pháp lý, họ bị ngăn cấm lao động, do đó những người làm công việc bất hợp pháp sẽ bị lợi dụng và trả lương thấp, điều này đã làm gia tăng căng thẳng xã hội giữa những người tị nạn và các ông chủ của họ”, theo một báo cáo của tổ chức Theo dõi Nhân Quyền (Human Rights Watch) được công bố vào cuối tháng 9 năm 2015.

Thổ Nhĩ Kỳ hiện là quê hương thứ hai của 2,5 triệu người Syria tị nạn và đã trở thành quốc gia có số dân tị nạn lớn nhất thế giới, theo Cao ủy Liên Hiệp Quốc về Người tị nạn (UNHCR). Thổ Nhĩ Kỳ đã khá hào phóng với người tị nạn Syria, chính phủ nước này đã chi7,6 tỷ USD từ lúc cuộc nội chiến khởi đầu tại Syria vào năm 2011. Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã thiết lập một chế độ bảo vệ tạm thời cho những người tị nạn Syria và xây dựng 25 trại tị nạn – hiện là chốn dung thân của khoảng 250.000 người.

Đa số những người tị nạn sống bên ngoài các trại tị nạn này và họ sống trải dài ở các thành phố lớn của đất nước Thổ Nhĩ Kỳ. Thành phố Mersin, nằm trên bờ biển phía đông Địa Trung Hải, là một trong những nơi có đông người tị nạn Syria nhất. Khoảng 350.000 người tị nạn sống tại Mersin, đó là con số đáng kể đối với một thành phố chỉ có 1 triệu dân.

“Mersin là một thành phố rất đẹp và tôi thích thời tiết nơi đây. Nó giống như Florida của Mỹ”, Maher Nasher Alneam, một chủ cửa hàng người Syria ở Mersin nói. Ông Maher cũng có hộ chiếu Mỹ nhưng ông lại thích sống ở Mersin để được gần gũi hơn với quê hương và gia đình của mình.

Mersin, một thành phố trên bờ biển Địa Trung Hải của miền nam Thổ Nhĩ Kỳ , ảnh chụp ngày 5 tháng 1 năm 2015. Nơi đây là một trung tâm quan trọng đối với người tị nạn Syria. (Nguồn: Hatice Atmaca / Epoch Times)

Ông Maher muốn trở lại Syria khi chiến tranh kết thúc. “Tôi hy vọng. Nếu đánh mất hy vọng, thì đó không còn là cuộc sống nữa”, ông nói.

Thành phố này cũng là cửa ngõ vào châu Âu. Nhiều người Syria đến Mersin, việc này được ví như bàn đạp cho những chuyến vượt biển trái phép và nguy hiểm của người Syria nhằm vượt biển Địa Trung Hải, với hy vọng rằng mình sẽ đặt chân đến được châu Âu để bắt đầu một cuộc sống mới.

Theo UNHCR, hơn 1 triệu người tị nạn từ Trung Đông và châu Phi đã đến các bờ biển châu Âu trong năm 2015, 80 phần trăm trong đó đã tới Hy Lạp thông qua Thổ Nhĩ Kỳ.

Hầu hết những người Syria chạy trốn sang châu Âu là có trình độ học vấn cao (86 phần trăm tốt nghiệp trung học hoặc có trình độ đại học), theo UNHCR. Và hầu hết những người tị nạn muốn xin tị nạn ở Đức do nước Đức có những cơ hội việc làm và giáo dục tốt hơn.

“Hiện nay tất cả bạn bè cùng trường của tôi đang ở châu Âu. Rất kỳ lạ là họ đều đến châu Âu bằng thuyền”, Shadi Mustafa Al Ahmad, 30 tuổi, một người Syria sống tại Mersin nói. Shadi và anh trai sinh đôi của anh là Hadi từng học ngành kỹ thuật điện tại Damascus.

“Hãy tin tôi, có rất nhiều người Syria giàu có và có học thức sẽ đến châu Âu bằng thuyền. Họ chấp nhận rủi ro”, Shadi nói. Những kẻ buôn người cũng đã tiếp cận hai anh em Shadi.

“Vì chúng tôi còn trẻ nên họ ngạc nhiên khi nhìn thấy chúng tôi. Họ hỏi tại sao chúng tôi vẫn còn ở Thổ Nhĩ Kỳ. Và họ muốn giúp chúng tôi chạy sang châu Âu. Ngay cả người bán bất động sản cho chúng tôi cũng đề nghị giúp đỡ chúng tôi chạy sang châu Âu. Tuy nhiên, chúng tôi không muốn là những người nhập cư bất hợp pháp. Điều đó quá mạo hiểm”, Shadi nói.

Hai anh em Shadi đã làm việc trong ngành kinh doanh âm nhạc ở Lebanon sau khi tốt nghiệp. Do sự phản đối ngày càng tăng đối với người tị nạn Syria ở Lebanon, nên họ đã chuyển đến Mersin vào năm 2014.

Cả hai anh em họ đều làm bồi bàn chui tại một quán cà phê. Họ đã bị bóc lột sức lao động, bị trả lương thấp, và vừa bị đuổi việc.

“Chúng tôi đã làm việc 12 tiếng từ 8 giờ tối đến 8 giờ sáng. Chúng tôi được trả 35 lira (12 đô la) mỗi ngày. Chúng tôi giống như những con robot lặp đi lặp lại các công việc mỗi đêm. Chúng tôi thấy kiệt sức”, Shadi nói.

Shadi và anh trai của mình muốn ở lại Mersin nhưng họ không biết còn trụ được bao lâu nếu không có một công việc. Họ hy vọng mọi chuyện sẽ biến đổi nhanh chóng. “Tôi luôn mơ mình sẽ trở lại sau chiến tranh và cùng với bạn bè của tôi xây dựng lại đất nước Syria”, Shadi nói.

Phụ nữ và Trẻ em chịu nhiều đau khổ nhất

Cuộc sống thậm chí còn khó khăn hơn với những phụ nữ Syria, đặc biệt là các góa phụ. Họ đang bị mắc kẹt trong một thế giới của sự nghèo đói, cô đơn và sợ hãi, theo một báo cáo của Liên Hợp Quốc.

Phụ nữ Syria đang vô cùng lo lắng không rõ một mình họ sẽ sống và chăm lo cho gia đình mình ở nước ngoài như thế nào. Phụ nữ dễ bị động khi bị quấy rối. Và trong tuyệt vọng, một số phụ nữ thậm chí đã trở thành gái mại dâm.

“Chúng tôi theo dõi thấy sự gia tăng các hoạt động tội phạm như giết người, bắt cóc, và nghiêm trọng nhất là nạn mại dâm trong cộng đồng người tị nạn Syria ở Mersin”, nhà báo Huseyin Kar từ hãng tin IHA cho biết. Huseyin Kar là nhà báo đưa tin về những người tị nạn Syria và tình trạng an ninh tại Mersin.

Cái nghèo cũng buộc phụ nữ phải lựa chọn giữa việc gửi con đến trường hoặc để chúng ra ngoài làm việc.

“Phụ nữ Syria đến từ một xã hội đề cao truyền thống và bảo thủ. Phải lao động là một sự xúc phạm đối với một người phụ nữ. Vì vậy, phụ nữ Syria không làm kinh doanh hoặc có các sinh hoạt xã hội. Đương nhiên trẻ em sẽ bị đẩy ra ngoài để lao động”, theo Arzu Kaymak, một sinh viên sau đại học ngành quản trị công tại Đại học Mersin, đã nghiên cứu về người tị nạn Syria.

Trẻ em Syria đang bán nước trên các đường phố, ăn xin, hoặc lượm rác. Chúng làm một số công việc trong các nhà máy dệt may, điều đó không được pháp luật cho phép.

Những cửa hàng ở Mezitli, một quận đã trở thành “Syria thu nhỏ” ở Mersin, đặc biệt đây là nơi ở của tầng lớp trung lưu và những gia đình giàu có người Syria. Ảnh chụp tại Mersin, Thổ Nhĩ Kỳ, vào ngày 23 Tháng Mười Hai, 2015. (Nguồn: Emel Akan / Epoch Times)

Đại đa số các trẻ em Syria ở Thổ Nhĩ Kỳ sống bên ngoài các trại tị nạn. Và chỉ có khoảng 25 phần trăm trong số chúng đi học trong năm 2014-2015, theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền.

Thổ Nhĩ Kỳ đã thực hiện nhiều biện pháp tích cực bằng cách nới lỏng các rào cản pháp lý để trẻ em Syria có thể tiếp cận với hệ thống giáo dục chính thức. Họ cũng đã bắt đầu chấp nhận một hệ thống “các trung tâm giáo dục tạm thời” nơi cung cấp chương trình học bằng tiếng Ả Rập. Ở Mersin có 11 trung tâm giáo dục tạm thời như vậy.

Thời báo Đại Kỷ Nguyên đã đến thăm một trong những trung tâm giáo dục tại Mezitli, nơi đã trở thành “Syria thu nhỏ” ở Mersin, đặc biệt đây là nơi ở của tầng lớp trung lưu và những gia đình giàu có người Syria. Các trung tâm giáo dục ở Mezitli có đủ chỗ cho 1.300 học sinh.

Học sinh có thể học tiếng Ả Rập, Thổ Nhĩ Kỳ, và tiếng Anh và chương trình đào tạo được phê duyệt bởi bộ giáo dục của Chính phủ lâm thời Syria, một chính phủ lưu vong ở Thổ Nhĩ Kỳ của phe đối lập với chính quyền Bashar al-Assad.

“Ngạc nhiên là trẻ em Syria phục hồi tinh thần nhanh hơn so với người lớn. Chúng dường như đã vượt qua được cơn khủng hoảng”, Nupelda Akaslan, một giáo viên người Thổ Nhĩ Kỳ dạy tiếng Thổ Nhĩ Kỳ tại trung tâm giáo dục Mezitli cho biết.

Các giáo viên người Syria thì khó vượt qua khủng khoảng hơn. “Một giáo viên người Syria đã bị suy nhược thần kinh ngày hôm nay, một điều phổ biến ở đây. Cô đã khóc và ngã quỵ. Họ cần sự thương cảm”. Các giáo viên Thổ Nhĩ Kỳ và Syria tại các trung tâm giáo dục đều hòa thuận với nhau, cô Akaslan nói.

Hiệu trưởng trường Suat Gunes đã lập ra một trang Facebook để quảng bá về trung tâm, qua đó đã nhận được những thông điệp ủng hộ từ cộng đồng địa phương. Các học sinh tốt nghiệp từ trung tâm giáo dục này được phép nhập học tại các trường đại học của Thổ Nhĩ Kỳ. Còn Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc – UNICEF đã nhận trả lương cho các giáo viên người Syria.

Ngoài ra còn có rất nhiều tổ chức từ thiện hoạt động lâu dài để giúp người tị nạn Syria ở Mersin. Tổ chức Syrian Social Gathering là một trong số đó. Tổ chức này được thành lập bởi một vài doanh nhân Syria nhằm hỗ trợ giáo dục cho trẻ em Syria.

“Chúng tôi lên danh sách những người tị nạn Syria, thăm họ thường xuyên, thu thập dữ liệu, và giới thiệu các dịch vụ của chúng tôi. Chúng tôi cố gắng để giúp đỡ các gia đình nghèo và đảm bảo rằng con cái của họ có thể tiếp cận với giáo dục”, Mohammad Zein, chủ tịch của Syrian Social Gathering nói.

Tuy nhiên, bất chấp những nỗ lực của chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ và các tổ chức giáo dục phi chính phủ, các hỗ trợ vẫn chưa đến được 75 phần trăm trẻ em tị nạn Syria.

“Mặc dù các trường học Thổ Nhĩ Kỳ đều miễn học phí, nhưng một số gia đình lại quá nghèo và bơ vơ đến nỗi họ thậm chí không biết làm thế nào để ghi danh cho con họ đến trường. Bên cạnh đó, một số trẻ em lại là trụ cột kiếm sống chính của gia đình nên chúng phải làm việc”, Arzu Kaymak nói.

Những thách thức trong việc chăm sóc sức khỏe

Tổ chức Syrian Social Gathering và giới chức Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã thành lập các trung tâm y tế cho người tị nạn Syria. Các trung tâm y tế này thuê các bác sĩ của cả Thổ Nhĩ Kỳ và Syria.

“Những trung tâm y tế này rất cần thiết, nhưng chúng chưa đủ”, bác sĩ Ful Ugurhan, chủ tịch của Hiệp hội Bác sĩ của Mersin cho biết.

Hầu hết những người tị nạn Syria vẫn phải đi đến bệnh viện địa phương. “Trong hệ thống chăm sóc sức khỏe của chúng tôi không dùng tới giấy giới thiệu của bác sĩ gia đình. Vì vậy, mọi người có thể đi đến bệnh viện mà không có giấy giới thiệu, hậu quả là tạo ra sự hỗn loạn trong các bệnh viện. Với những dòng người tị nạn Syria, tình hình càng trở nên tồi tệ”, bà Ugurhan nói.

“Mỗi bác sĩ Thổ Nhĩ Kỳ hiện nay tiếp nhận trung bình 200 bệnh nhân mỗi ngày tại các bệnh viện này”, bà nói.

Bác sĩ Ful Ugurhan, chủ tịch của Hiệp hội Bác sĩ của Mersin, Thổ Nhĩ Kỳ, ảnh chụp ngày 24, 2015. (Nguồn: Emel Akan / Epoch Times)

Các bác sĩ và nha sĩ Syria ở Thổ Nhĩ Kỳ đã mở phòng khám riêng tại nhà trái phép để điều trị những người tị nạn Syria. Họ quảng cáo các dịch vụ của mình thông qua Facebook.

“Chúng tôi nhận được thông báo về các hoạt động bất hợp pháp này, nhưng chúng tôi không thể kiểm soát chúng. Tình trạng này có thể dẫn đến những nguy cơ sức khỏe nghiệm trọng”, bà Ugurhan nói.

Những người tị nạn Syria có bệnh mãn tính là khổ nhất. Họ không thể giải thích tình trạng của họ cho các bác sĩ người Thổ Nhĩ Kỳ; họ không thể lấy thuốc nếu không có đơn thuốc. “Đối với người Thổ chúng tôi cũng đã rất khó khăn trong việc hiểu hệ thống y tế của đất nước mình, chứ đừng nói là người tị nạn Syria. Ngôn ngữ là rào cản lớn nhất”, bà Ugurhan cho biết.

Bà vừa đến thăm những người tị nạn Syria sống trong các lán bằng thiếc ở Adalioglu, một ngôi làng ở ngoại thành của Mersin. Hơn một ngàn người tị nạn đã định cư ở đó để làm công việc lao động tạm thời trong các trang trại. “Ở đó điều kiện sức khỏe còn tệ hơn”, bà nói. Mặc dù chính phủ đã tiến hành kiểm tra sức khỏe và tiêm phòng, bà vẫn lo điều kiện sống tồi tệ có thể có thể dẫn đến các loại dịch bệnh.

Vệ sinh môi trường là vấn đề lớn nhất, đặc biệt là kể từ khi hầu hết những người tị nạn từ chối sử dụng nhà vệ sinh di động và thay vào đó họ đã đào hố để đi vệ sinh. Và trong những điều kiện tồi tệ như vậy, đang có những đứa trẻ tiếp tục được sinh ra, bà Ugurhan cho hay.

 “Tất cả những gì chúng tôi cần là sự tôn trọng”

“Tất cả nhứng gì chúng tôi cần là sự tôn trọng. Làm ơn tôn trọng người Syria”, anh Hadi Samra, một người tị nạn Syria nói.

“Ở nơi làm việc của chúng tôi họ thường gọi tôi là ‘Này người Ả Rập’. Tôi có tên và họ biết tên của tôi. Gọi như vậy là một sự xúc phạm”, anh Samra nói. Anh nói rằng anh tránh nói tiếng Ả Rập ở nơi công cộng vì sợ bị làm bẽ mặt.

Hadeel Samra, một sinh viên Syria ở Đại học Mersin, phàn nàn về vấn đề tương tự: “Có cả những người tốt và xấu như trong mọi xã hội. Ví dụ, trên phương tiện công cộng, một số người dân địa phương ra vẻ coi thường tôi khi họ nhận ra tôi là người Syria”.

Với những dòng người tị nạn Syria tràn vào Mersin, giá bất động sản tại đây đã tăng gấp đôi. Tỷ lệ thất nghiệp cũng tăng đột biến. Người Syria chấp nhận lao động với những mức lương thấp hơn và không có lợi ích xã hội.

Thị trưởng thành phố Mersin ông Burhanettin Kocamaz thông báo rằng tỷ lệ thất nghiệp ở Mersin đã tăng 20 phần trăm trong tháng 10 năm 2015. Người dân địa phương cảm thấy bị đe dọa bởi số lượng người Syria ngày càng tăng.

Tất cả những vấn đề này gây căng thẳng xã hội giữa những người tị nạn và người dân địa phương. Ngoài ra, người Thổ Nhĩ Kỳ vẫn còn ngần ngại đi đến các cửa hàng và quán ăn của người Syria.

“Người tị nạn Syria cảm thấy không được chào đón. Họ cần sự cảm thông. Vì vậy đôi khi bạn có thể nhìn thấy họ đi theo nhóm và phân phát hoa cho người dân địa phương trên đường phố”, theo Kaymak, một sinh viên sau đại học từng nghiên cứu về tình hình người tị nạn cho biết.

Bà Ugurhan nói: “Thổ Nhĩ Kỳ không có kinh nghiệm trong việc xử lý tình huống có hàng triệu người tị nạn. Chúng tôi đáng lẽ đã có thể xử lý cuộc khủng hoảng người tị nạn tốt hơn. Bất chấp tất cả những khó khăn, xã hội chúng ta vẫn dành sự cảm thông đối với người Syria”, “Tại thời điểm này, cả người dân địa phương và người Syria đang cùng chung sống hòa bình, không làm tổn thương lẫn nhau. Nhưng người dân địa phương sợ người Syria sẽ ở lại mãi mãi”.

Sẽ mất nhiều năm để xây dựng lại một đất nước bị chiến tranh tàn phá. Vì vậy các chuyên gia tin rằng hầu hết những người tị nạn Syria ở Thổ Nhĩ Kỳ sẽ ở lại ngay cả sau khi cuộc chiến đã kết thúc. “Người dân địa phương sau đó sẽ bắt đầu đặt câu hỏi và đó là khi các vấn đề thực sự sẽ phát sinh”, bà Ugurhan nhận định.

Theo tác giả Emel Akan, Epoch Times - Dịch giả  X Toàn (Việt đại kỷ nguyên)